Με τη συχνότητα αυτής της έξης στην Ελλάδα εντυπωσιάστηκε ο καθηγητής
που αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη των πνευμόνων, από τα ύψη των
Ιμαλαΐων και το Διάστημα ως τους αθλητικούς στίβους και τις μονάδες
εντατικής θεραπείας

Είναι ένας από τους πλέον διακεκριμένους επιστήμονες παγκοσμίως σε ό,τι αφορά τα θέματα του αναπνευστικού συστήματος, και κυρίως της λειτουργίας του σε ακραίες συνθήκες όπως είναι αυτές των μεγάλων υψομέτρων αλλά και της έλλειψης βαρύτητας στο Διάστημα. Σήμερα, στα 78 του χρόνια, ο αυστραλός καθηγητής Ιατρικής και Φυσιολογίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο Τζον Γουέστ φαίνεται να… αψηφά τη βαρύτητα· η φυσική κατάσταση του κατά τα άλλα κλασικού σεβάσμιου κυρίου με το παπιγιόν μάλλον «βάζει κάτω» πολλούς νεοτέρους του. Δεν είναι τυχαίο ότι ο πολυπράγμων αυτός ερευνητής ανέβηκε όχι μία αλλά δύο φορές στα Ιμαλάια – το 1960 και το 1981. Τη δεύτερη φορά μάλιστα, σε ηλικία 53 ετών, έφθασε στην κορυφή του Εβερεστ (!) ηγούμενος επιστημονικής αποστολής με στόχο τη διερεύνηση της δραματικής μείωσης του οξυγόνου στην πνευμονική λειτουργία. «Το Βήμα» συνάντησε τον καθηγητή Γουέστ την περασμένη Πέμπτη λίγες ώρες πριν από την αναγόρευσή του ως επίτιμου διδάκτορα της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αύριο Δευτέρα ο κ. Γουέστ θα δώσει διάλεξη με θέμα «Ελλειψη οξυγόνου: από τον Ολυμπο στο Εβερεστ» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο του προγράμματος δραστηριοτήτων Megaron Plus. H συζήτηση μαζί του είχε πολλές εναλλαγές… υψομέτρου. Πετάξαμε από την κορυφή της Γης στο Εβερεστ ως το Διάστημα – εδώ και έτη ο δρ Γουέστ διεξάγει πειράματα στα εργαστήρια της NASA σχετικά με την επίδραση της έλλειψης βαρύτητας στο αναπνευστικό σύστημα των αστροναυτών. Τέλος προσγειωθήκαμε στα… επίγεια και σε όσα ταλαιπωρούν τους πνεύμονές μας: ατμοσφαιρική ρύπανση αλλά και κάπνισμα. Σε ό,τι αφορά τους Ελληνες ο καθηγητής έκανε την εύγλωττη παρατήρηση: «Καπνίζετε πολύ και παντού!».

Οπως αναφέρουν έλληνες έγκριτοι καθηγητές της Ιατρικής, αν κάποιος ρωτήσει χίλιους φοιτητές σχετικά με τα συγγράμματα που θυμούνται από τη διάρκεια των σπουδών τους, στη συντριπτική πλειονότητά τους θα απαντήσουν «εκείνα του καθηγητή Γουέστ». Ισως επειδή, όπως λέει ο ίδιος, τα θέματα των ακραίων συνθηκών για τη λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος με τα οποία ασχολείται (δραματική μείωση του οξυγόνου σε πολύ μεγάλα υψόμετρα, συνθήκες έλλειψης βαρύτητας στο Διάστημα) είναι αρκούντως… εξωτικά για να τραβήξουν το ενδιαφέρον ειδικών και μη. Για ποιο λόγο επέλεξε αυτά τα δύο πεδία έρευνας; «Αν και ασχολούμαι με πολλά και διαφορετικά πεδία σε ό,τι αφορά το αναπνευστικό σύστημα, έχω ρίξει βάρος σε αυτά τα δύο καθώς είναι πολύ ενδιαφέρουσα η μελέτη του ανθρώπου σε ακραίες καταστάσεις. Ειδικώς σε ό,τι αφορά τα πολύ μεγάλα υψόμετρα, όπως η κορυφή του Εβερεστ, εκεί μιλούμε για τα όρια των αντοχών του ανθρώπου στα πολύ χαμηλά επίπεδα οξυγόνου».

Το επιστημονικό ενδιαφέρον αυτών των μελετών, σύμφωνα με τον καθηγητή, επικεντρώνεται στο ότι οι συγκεκριμένες συνθήκες προσφέρουν ένα είδος «προσομοίωσης» με εκείνες που αντιμετωπίζουν ασθενείς με αναπνευστικά προβλήματα στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ). «Στις ΜΕΘ ασθενείς αντιμετωπίζουν μια παρόμοια κατάσταση, όχι λόγω μεγάλου υψομέτρου, αλλά επειδή λόγω της νόσου τους εμφανίζουν αναπνευστική ανεπάρκεια, με αποτέλεσμα τα επίπεδα οξυγόνου στο αίμα να είναι χαμηλά, όπως συμβαίνει στους ορειβάτες. Ελπίζουμε ότι μέσα από τη διερεύνηση υγιών ανθρώπων κάτω από τέτοιου είδους ακραίες καταστάσεις θα λάβουμε σημαντικές πληροφορίες για το τι συμβαίνει σε βαριά ασθενείς».

Προκειμένου να κατανοήσει κανείς το μέγεθος της κατάστασης, είναι χρήσιμο να γνωρίζει ότι η υποξαιμία, τα χαμηλά επίπεδα οξυγόνου στο αίμα που οδηγούν σε μείωση του οξυγόνου που φθάνει στον εγκέφαλο, συνδέονται με συμπτώματα όπως η διάσπαση της προσοχής, η κακή κρίση, η παροδική απώλεια της μνήμης και ο κακός συντονισμός των κινήσεων. Οταν η κατάσταση διαρκέσει για πολύ μεγάλο διάστημα μπορεί να συνδέεται ακόμη και με εγκεφαλικό θάνατο.

Υπάρχουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των ορειβατών από την έλλειψη οξυγόνου; Οπως εξηγεί ο δρ Γουέστ από τις μελέτες κατά την αποστολή του 1981 στο Εβερεστ, απεδείχθη για πρώτη φορά ότι τα άτομα που παρέμεναν για μακρό διάστημα σε πολύ μεγάλο υψόμετρο εμφάνιζαν σημαντική μείωση των νευρολογικών και κινητικών λειτουργιών, όπως είναι η βραχυπρόθεσμη μνήμη και ο συντονισμός των κινήσεων. Τα συμπτώματα αυτά διαρκούσαν για τουλάχιστον ένα έτος! Και ο ίδιος ο καθηγητής εμφάνισε κάποια συμπτώματα μετά την αποστολή, όπως προβλήματα στη δεξιότητα των άκρων. «Ξεπεράστηκαν όμως. Δεν με βλέπετε να είμαι καλά;» ρωτά γελώντας.

Αυτή τη στιγμή διεξάγει πειράματα στη Χιλή σε αστρονόμους που εργάζονται σε πολύ μεγάλα υψόμετρα – πάνω από 5.000 μέτρα -, όπου τα ποσοστά οξυγόνου δεν ξεπερνούν το 27%. Οι επιστήμονες που εμφάνιζαν προβλήματα συγκέντρωσης και μνήμης λαμβάνουν τώρα αέρα «εμπλουτισμένο» με οξυγόνο με πολύ καλά αποτελέσματα.

Από τη Γη στη Σελήνη τώρα, και ο επιστήμονας εξηγεί ότι οι μετρήσεις και οι μελέτες που γίνονται στο έδαφος, ακόμη και αν αυτό απέχει περισσότερα από 8.000 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, είναι πολύ διαφορετικές από εκείνες που λαμβάνουν χώρα στο Διάστημα, όπου «κυβερνά» μια άλλη ακραία κατάσταση: η έλλειψη βαρύτητας. «Γνωρίζουμε ότι η βαρύτητα έχει μεγάλη επίδραση στους πνεύμονες. Επηρεάζει τη ροή του αίματος και των αερίων του. Μάθαμε πολλά για τη φυσιολογική λειτουργία των πνευμόνων μελετώντας άτομα σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας μέσα στα εργαστήρια της NASA. Αυτό που είδαμε με έκπληξη ήταν ότι στη βαρύτητα οι πνεύμονες δεν λειτουργούν τόσο καλά όσο σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας – δεν υπάρχει στο Διάστημα άνιση κατανομή της ροής του αίματος στους πνεύμονες όπως στη Γη».

Αυτό σημαίνει ότι θα ήταν εφικτό για όλους τους υπόλοιπους κοινούς θνητούς, πέραν των αστροναυτών, να ταξιδέψουμε και ίσως να «μετακομίσουμε» μια ημέρα σε άλλους πλανήτες; Ο καθηγητής απαντά ότι υπάρχουν ακόμη πολλά αναπάντητα ερωτήματα. «Το κυριότερο όλων αφορά το ποιες είναι οι συνέπειες της μακροπρόθεσμης παραμονής σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας. Γνωρίζουμε ήδη ότι υπάρχουν προβλήματα: απώλεια μυϊκής δύναμης, απώλεια ασβεστίου από τα οστά. Δεν είναι σαφές αν κάτι τέτοιο μπορεί να προληφθεί ή αν είναι δυνατή η πλήρης ανάρρωση».

Πίσω στη Γη και στους βασικούς «εχθρούς» της καλής λειτουργίας του αναπνευστικού μας. Σύμφωνα με τον καθηγητή Γουέστ, ένα από τα κύρια προβλήματα δεν είναι άλλο από το κάπνισμα. Οπως μάλιστα λέει χαρακτηριστικά, «πρέπει να βρείτε έναν τρόπο μείωσης του καπνίσματος στην Ελλάδα. Οι πάντες γύρω μου καπνίζουν πολύ». Σε ό,τι αφορά τη ρύπανση του περιβάλλοντος, μία από τις μεγάλες «πληγές» κυρίως των μεγαλουπόλεων θεωρούνται τα μικροσωματίδια της ατμόσφαιρας. Ο καθηγητής είναι όμως επιφυλακτικός ως προς την επικινδυνότητά τους: «Πιστεύω ότι παραμένει ασαφές το πόσο βλάπτουν. Ορισμένοι θεωρούν ότι η αύξηση των ποσοστών άσθματος τα τελευταία χρόνια οφείλεται στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Εγώ δεν νομίζω ότι αυτή η σύνδεση έχει προσδιοριστεί πλήρως».

Με έναν τόσο δραστήριο και πολυπράγμονα επιστήμονα, το τελευταίο ερώτημα ήταν μάλλον εύλογο: Μετά από δύο αποστολές στην κορυφή του κόσμου μήπως η επόμενη που ετοιμάζει είναι για το Διάστημα; Εκείνος απαντά «μάλλον όχι». Δεν είπε πάντως «σίγουρα όχι»…

Ποδηλασία και διάφραγμα

Ανάμεσα στις υπόλοιπες δραστηριότητές του ανά τον κόσμο ο καθηγητής Γουέστ και η ομάδα του συνεργάζονται τα τελευταία τρία χρόνια με την ομάδα του καθηγητή Πνευμονολογίας και Εντατικής Θεραπείας του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντή της Κλινικής Εντατικής Θεραπείας και Νοσημάτων Θώρακος του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» κ. X. Ρούσσου καθώς και με τον επίκουρο καθηγητή του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού (ΤΕΦΑΑ) κ. I. Βογιατζή, που είναι και ο προπονητής εργοφυσιολογίας του ολυμπιονίκη μας Νίκου Κακλαμανάκη. H συνεργασία αυτή αφορά τη μελέτη της επίδρασης του χαμηλού οξυγόνου στην κόπωση του διαφράγματος 18 ελλήνων ποδηλατών, μελών της Ολυμπιακής ομάδας, ως ενδεχόμενου παράγοντα περιορισμού της απόδοσής τους. Οι ποδηλάτες μελετήθηκαν στο Κέντρο Εφαρμοσμένης Βιοϊατρικής Ερευνας και Εκπαίδευσης που λειτουργεί στον «Ευαγγελισμό» και το οποίο χρηματοδοτείται από το Ιδρυμα «Θώραξ», διευθυντής του οποίου είναι ο κ. Ρούσσος. Οπως ανέφερε στο «Βήμα» ο κ. Ρούσσος, από τα μέχρι στιγμής δεδομένα «σε δύο επίπεδα υποξαιμίας που έχουμε μελετήσει, γύρω στο 60% και γύρω στο 45% του φυσιολογικού, αν και πράγματι εμφανίζεται κόπωση στο διάφραγμα, ωστόσο τα στοιχεία δείχνουν ότι ο συγκεκριμένος μυς έχει πολλές δυνατότητες να προκαλεί αντιρρόπηση σε αυτή την υποξαιμία, με αποτέλεσμα η απόδοση να μην είναι τελικώς χειρότερη σε σύγκριση με το αν οι αθλητές βρίσκονταν σε φυσιολογικά επίπεδα οξυγόνου». Οι μελέτες αυτές συνεχίζονται τώρα για περαιτέρω διερεύνηση και των άλλων «δομικών συστατικών» του αναπνευστικού συστήματος.

H διάλεξη του καθηγητή Γουέστ, που διοργανώνεται σε συνεργασία με το Ιδρυμα «Θώραξ», θα δοθεί αύριο 10/4 στις 19.00 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και η είσοδος θα είναι ελεύθερη με δελτία προτεραιότητας.

ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΣΩΛΗ
Το ΒΗΜΑ, 09/04/2006