Η λευκοπλακία είναι μια συχνή πάθηση που «χτυπά» κατά κανόνα τους χρονίως καπνιστές, ενώ η τακτική κατανάλωση αλκοόλ και η παραμέληση των κανόνων υγιεινής της στοματικής κοιλότητας αποτελούν επιπλέον επιβαρυντικούς παράγοντες. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η συγκεκριμένη πάθηση πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια ενδεχόμενη προκαρκινική βλάβη καθώς υπάρχουν κάποιες πιθανότητες να εξελιχθεί σε καρκίνο. Υπό τα δεδομένα αυτά, ο αναπληρωτής καθηγητής Στοματολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Κλινικής Στοματολογίας Γιώργος Χ. Λάσκαρης δίνει απαντήσεις σε συχνές και κρίσιμες ερωτήσεις σχετικά με τη νόσο.
1. Τι είναι η λευκοπλακία;
Η λευκοπλακία είναι η συχνότερη και πιο καλά μελετημένη προκαρκινική βλάβη που παρουσιάζεται στο στόμα. Προκαρκινική είναι μια βλάβη του στόματος που εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα έχει αυξημένο κίνδυνο να εξελιχθεί σε καρκίνο του στόματος. Η λευκοπλακία είναι αρκετά συχνή, αφού προσβάλλει περίπου το 1%-2% του πληθυσμού.
2. Ποια είναι τα αίτια εμφάνισης της νόσου;
Η ακριβής αιτιολογία δεν είναι πλήρως γνωστή. Ο σημαντικότερος όμως παράγοντας που προδιαθέτει προς την εμφάνιση της λευκοπλακίας είναι το κάπνισμα – σε πρόσφατη ανάλυση 602 δικών μας ασθενών με λευκοπλακία προέκυψε ότι οι 8,5 στους 10 ασθενείς είναι καπνιστές. Αλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες που μπορεί να συμμετέχουν στην εμφάνιση είναι η υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος, ο χρόνιος τραυματισμός του βλεννογόνου του στόματος (από δόντια, οδοντοστοιχίες, άγκιστρα οδοντοστοιχιών κ.ά.), η λοίμωξη με τον μύκητα Candida, η έκθεση σε βιομηχανικά απόβλητα, καθώς και μερικοί ιοί των θηλωμάτων του ανθρώπου (HPV), κυρίως τα στελέχη 16, 18, 33, που συχνά ανιχνεύονται στις βλάβες της λευκοπλακίας, καθώς και το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα του στόματος.
3. Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;
Κινδυνεύουν περισσότερο να αναπτύξουν λευκοπλακία στο στόμα άτομα 40-50 ετών, με κακή συνήθως στοματική υγιεινή, που καπνίζουν πάνω από 10 χρόνια. Ο κίνδυνος εξάλλου σχετίζεται και με τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζουν, είναι πιο συχνή η εμφάνιση σε εκείνους που καπνίζουν 1-3 πακέτα την ημέρα για περίοδο πάνω από 10 χρόνια. Ενα σημαντικό στοιχείο που προέκυψε από την ανάλυση 602 περιπτώσεων λευκοπλακίας είναι η εξίσωση σχεδόν προσβολής ανδρών και γυναικών (σχέση 1,5:1), ενώ 20 χρόνια πριν η σχέση αυτή ήταν περίπου 5:1. Η ραγδαία αύξηση στις γυναίκες αποδίδεται στη μεγάλη χρήση καπνού τα τελευταία 30 χρόνια.
4. Πώς εμφανίζεται η λευκοπλακία;
Τα πρώτα σημάδια της λευκοπλακίας, που μπορεί να τα δει ακόμη και ο ασθενής, είναι μια λευκή πλάκα στο στόμα, που δεν αποκολλάται και σιγά σιγά μπορεί να μεγαλώνει. Την τελική εκτίμηση (διάγνωση) όμως πρέπει να την κάνει ο ειδικός στοματολόγος, αφού υπάρχουν διάφορες μορφές λευκοπλακίας, η καθεμία με διαφορετικό κίνδυνο εξέλιξης σε καρκίνο, καθώς και πληθώρα άλλων νόσων στο στόμα που μοιάζουν με λευκοπλακία. Κλινικά διακρίνουμε τρεις μορφές λευκοπλακίας: α) την ομοιογενή, που είναι η πιο συχνή (97% των περιπτώσεων) και έχει τον μικρότερο κίνδυνο να εξελιχθεί σε καρκίνο, β) την κοκκιώδη, που έχει τον μεγαλύτερο κίνδυνο εξαλλαγής και γ) τη μυρμηκιώδη, που και αυτή έχει μεγάλο σχετικά κίνδυνο εξαλλαγής. Οι πιο συχνές θέσεις στο στόμα όπου εμφανίζεται η λευκοπλακία είναι η παρειά (κοντά στη γωνία του στόματος), η γλώσσα, τα ούλα, το έδαφος του στόματος, η υπερώα και το κάτω χείλος. Πιο επικίνδυνη είναι η λευκοπλακία που εμφανίζεται στα πλάγια χείλη της γλώσσας και στο έδαφος του στόματος, γιατί στις θέσεις αυτές ο κίνδυνος να εξελιχθεί σε καρκίνο είναι μεγαλύτερος από άλλες περιοχές.
5. Ποιος είναι ο κίνδυνος εξαλλαγής;
Ο κίνδυνος να εξελιχθεί η λευκοπλακία σε καρκίνο του στόματος, εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, είναι 5%-6%. Ομως στις περιοχές υψηλού κινδύνου (γλώσσα, έδαφος στόματος) το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 15%-20%.
6. Πώς μπορεί να προσδιοριστεί το μέγεθος του κινδύνου εξαλλαγής;
Η εκτίμηση του κινδύνου εξαλλαγής της λευκοπλακίας είναι δύσκολη και πρέπει να γίνεται ύστερα από προσεκτική ανάλυση τριών κυρίως παραμέτρων. Η πρώτη, και πιο σημαντική, είναι η κλινική εκτίμηση της βλάβης που στηρίζεται στην κλινική μορφή της βλάβης, την παρουσία διαβρώσεων ή προεξοχών, εάν αιμορραγεί ή όχι, εάν παρουσιάζει σκληρία στην ψηλάφηση και τη θέση όπου βρίσκεται. Η δεύτερη είναι η λήψη βιοψίας και ο προσδιορισμός στο μικροσκόπιο των μεταβολών που έχουν γίνει στα κύτταρα και στους ιστούς, για παράδειγμα λευκοπλακία με επιθηλιακή δυσπλασία (ένα σύνολο μεταβολών στα κύτταρα και το επιθήλιο) έχει μεγάλο κίνδυνο να εξαλλαγεί, ενώ λευκοπλακία χωρίς επιθηλιακή δυσπλασία έχει πολύ μικρό κίνδυνο. Η τρίτη, και πιο πρόσφατη παράμετρος, είναι να προσδιορίσουμε, με τεχνικές μοριακής βιολογίας (in situ υβριδισμό, αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης – PCR), ένα αντιγόνο, το p53, που μας προστατεύει από τον καρκίνο. Οταν το αντιγόνο αυτό ανιχνευθεί σε σημαντικές ποσότητες (υπερέκφραση) στη λευκοπλακία, σημαίνει ότι έχει ήδη αρχίσει η διαδικασία εξαλλαγής, έστω και εάν τα ευρήματα με το κοινό μικροσκόπιο (ιστολογικά) δεν είναι ανησυχητικά. Το εύρημα αυτό μεταφράζεται στο ότι έχουμε έναν ακόμη δείκτη με τον οποίο μπορεί να εκτιμήσουμε εάν μια λευκοπλακία έχει ή όχι αυξημένο κίνδυνο εξαλλαγής και να επέμβουμε ανάλογα. Τέλος, σε εντατική έρευνα βρίσκονται τα τελευταία χρόνια και άλλες μοριακές τεχνικές, όπως η διαταραχή του πλοϊδισμού (DNA) των κυττάρων, η ετεροζυγωτία κ.ά.
7. Πώς θεραπεύεται η λευκοπλακία;
Η θεραπεία εκλογής της λευκοπλακίας είναι η χειρουργική εξαίρεση της βλάβης, μια διαδικασία ασφαλής και σχετικά απλή που γίνεται με τοπική αναισθησία στον χώρο του ιατρείου. Εάν η εξαίρεση γίνει σωστά, ο κίνδυνος εξαλλαγής μηδενίζεται. Ενα ακόμη ουσιαστικό μέτρο είναι η διακοπή του καπνίσματος, γιατί εάν αυτό δεν γίνει, ο κίνδυνος επανεμφάνισης της λευκοπλακίας ή και εξαλλαγής της είναι μεγάλος (πάνω από 30%). Η διόρθωση πιθανών τραυματικών παραγόντων μέσα στο στόμα, η καλή στοματική υγιεινή και τέλος η παρακολούθηση ανά τακτά χρονικά διαστήματα, 4-6 μήνες, του ασθενούς είναι παράγοντες απαραίτητοι για τη διασφάλιση του καλού αποτελέσματος της θεραπείας.
8,5 στους 10 ασθενείς με λευκοπλακία στην Ελλάδα είναι καπνιστές
Επιβαρυντικοί παράγοντες:
η υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος
ο χρόνιος τραυματισμός του βλεννογόνου του στόματος
η λοίμωξη με τον μύκητα Candida
η έκθεση σε βιομηχανικά απόβλητα