Πράσινη βιβλος – Για μια Ευρώπη απαλλαγμένη από το κάπνισμα

IV. ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ

Ένα βασικό θέμα για την ανάπτυξη μιας πρωτοβουλίας της ΕΕ για την απαγόρευση του καπνίσματος είναι το πεδίο εφαρμογής της. Επειδή η έκθεση στον καπνό του περιβάλλοντος συμβαίνει σε πολλά είδη χώρων, μια αποτελεσματική πολιτική για περιβάλλον χωρίς καπνό πρέπει να βασίζεται σε γενική προσέγγιση και να μην αφορά μόνο ορισμένα είδη επιχειρήσεων ή εγκαταστάσεων.

Η πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση θα ήταν να προταθεί πλήρης απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους κλειστούς ή σχεδόν κλειστούς χώρους εργασίας και δημόσιους χώρους , συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων συγκοινωνιών. Οι περιορισμοί μπορούν να επεκταθούν σε εξωτερικούς χώρους γύρω από τις εισόδους των κτιρίων και πιθανώς σε άλλους δημόσιους εξωτερικούς χώρους όπου οι άνθρωποι κάθονται ή στέκονται ο ένας κοντά στον άλλο, όπως ανοικτά στάδια και χώροι ψυχαγωγίας, στάσεις λεωφορείων, αποβάθρες σιδηροδρομικών σταθμών κ.τ.λ. Μπορούν να εξεταστούν πολύ περιορισμένες εξαιρέσεις για χώρους όπου οι άνθρωποι ζουν καθημερινά (π.χ. ειδικά καθορισμένοι χώροι σε χώρους διαμονής, όπως οίκοι ευγηρίας, ψυχιατρικές μονάδες, φυλακές κ.λπ.).

Μια λιγότερο αυστηρή προσέγγιση θα ήταν να προταθεί πλήρης απαγόρευση σε όλους τους κλειστούς ή σχεδόν κλειστούς χώρους εργασίας και δημόσιους χώρους αλλά με εξαιρέσεις για ορισμένες κατηγορίες χώρων . Ελάχιστες απαιτήσεις για κλειστούς χώρους καπνιστών, συμπεριλαμβανομένων των προδιαγραφών για τον αερισμό, μπορούν να καθοριστούν για τους χώρους που εξαιρούνται από την απαγόρευση. Στις εξαιρέσεις μπορούν να περιληφθούν:

– οι επιχειρήσεις του κλάδου της φιλοξενίας με άδεια πώλησης οινοπνευματούχων ποτών (εστιατόρια, μπυραρίες και μπαρ),

– οι επιχειρήσεις του κλάδου της φιλοξενίας οι οποίες δεν σερβίρουν φαγητό.

Η δράση για περιβάλλον χωρίς καπνό θα επιτύχει τα καλύτερα αποτελέσματα εάν συμπληρωθεί από μέτρα υποστήριξης σε επίπεδο ΕΕ και/ή σε επίπεδο κρατών μελών. Αυτές οι «συνοδευτικές πολιτικές» μπορούν, αφενός, να είναι εκστρατείες ευαισθητοποίησης στις οποίες θα τονίζεται το δικαίωμα σε αέρα χωρίς καπνό και οι κίνδυνοι του παθητικού καπνίσματος και, αφετέρου, να διευκολύνουν την πρόσβαση των προσώπων που επιθυμούν να σταματήσουν το κάπνισμα σε θεραπείες απεξάρτησης από το κάπνισμα (θεραπεία της συμπεριφοράς και φαρμακευτική αγωγή).

1. Νομοθετικες διαταξεις για πληρη απαγορευση του καπνισματοσ

Πλεονεκτήματα

Από όλες τις επιλογές, αυτή θα έχει ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη μείωση της έκθεσης στον καπνό του περιβάλλοντος και των σχετικών βλαβών, εξασφαλίζοντας την ισότητα των ευρωπαίων πολιτών όσον αφορά την προστασία του δικαιώματός τους να αναπνέουν καθαρό αέρα στους εσωτερικούς χώρους, όπως αναγνωρίζεται από την ΠΟΥ.[liii]

Μελέτες από χώρες με γενική απαγόρευση του καπνίσματος δείχνουν ότι η ποιότητα του αέρα των εσωτερικών χώρων βελτιώθηκε αισθητά από τότε που άρχισε να ισχύει η απαγόρευση του καπνίσματος. Η μείωση της έκθεση στον καπνό του περιβάλλοντος είναι ιδιαίτερα θεαματική στον κλάδο της φιλοξενίας και στους χώρους αναψυχής.[liv] Αυτό είχε ως συνέπεια σημαντική βελτίωση της αναπνευστικής υγείας των εργαζομένων στον κλάδο της φιλοξενίας[lv] και σημαντική βελτίωση των περιστατικών και της θνησιμότητας από εμφράγματα[lvi] ύστερα από μερικούς μήνες εφαρμογής της πολιτικής.

Η γενική απαγόρευση θα έχει επίσης τη μεγαλύτερη πιθανότητα «απομαλοποίησης» του καπνίσματος στην κοινωνία, δημιουργώντας ένα περιβάλλον που ενθαρρύνει τους καπνιστές να περιορίσουν ή να εγκαταλείψουν το κάπνισμα και αποθαρρύνει τους νέους να αρχίσουν να καπνίζουν.

Η αξιολόγηση 35 μελετών σχετικά με την αποτελεσματικότητα των πολιτικών για την απαγόρευση του καπνίσματος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μέσω γενικών νομοθετικών διατάξεων για καθαρό αέρα στους δημόσιους χώρους ο αριθμός των καπνιστών στο σύνολο του πληθυσμού μπορεί να μειωθεί κατά 10% περίπου.[lvii] Επίσης, από την αξιολόγηση 26 μελετών σχετικά με χώρους εργασίας προέκυψε ότι στους χώροι εργασίας όπου απαγορεύεται πλήρως το κάπνισμα ο αριθμός των καπνιστών μειώθηκε κατά 3,8% και ο αριθμός των τσιγάρων που κατανάλωναν καθημερινά τα άτομα που εξακολουθούσαν να είναι καπνιστές μειώθηκε κατά 3,1.[lviii]

Η σχέση μεταξύ της γενικής απαγόρευσης του καπνίσματος και της μείωσης του ενεργητικού καπνίσματος έχει επιβεβαιωθεί από στοιχεία των χωρών που εφαρμόζουν το μέτρο αυτό, στις οποίες η μείωση των πωλήσεων καπνού (π.χ. κατά 8% στην Ιταλία και 14% στη Νορβηγία) συνοδεύτηκε από σημαντική αύξηση των προσπαθειών για την απεξάρτηση από το κάπνισμα μικρό χρονικό διάστημα μετά τη θέσπιση των νέων ρυθμίσεων.[lix] Στην Ιρλανδία το 80% των πρώην καπνιστών ανέφεραν ότι η νέα νομοθεσία αποτέλεσε το κίνητρο για να σταματήσουν το κάπνισμα ενώ το 88% δήλωσε ότι ο νόμος τους βοήθησε να μην ξαναρχίσουν. [lx] Παρότι υπήρχαν ανησυχίες ότι θα συμβεί το αντίθετο, η απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους δημόσιους χώρους φαίνεται ότι είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί το κάπνισμα στα σπίτια, ειδικά παρουσία μικρών παιδιών.[lxi] Στην Ιρλανδία το ποσοστό των νοικοκυριών μη καπνιστών αυξήθηκε κατά 8% από τότε που άρχισε να ισχύει η απαγόρευση.[lxii]

Όσον αφορά τις κοινωνικές συνέπειες, η λύση αυτή θα ωφελήσει τα άτομα που ανήκουν σε χαμηλές κοινωνικοοικονομικές ομάδες του πληθυσμού, οι οποίες υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να καπνίζουν και να απασχολούνται στον κλάδο της φιλοξενίας.

Όσον αφορά την εφαρμογή, η γενική απαγόρευση του καπνίσματος θα είναι ευκολότερο να εφαρμοστεί απ’ ό,τι οι μερικοί περιορισμοί. Η συμμόρφωση με ποσοστό πάνω από το 90% στην Ιταλία και στην Ιρλανδία δείχνει ότι η πλήρης απαγόρευση του καπνίσματος εφαρμόζεται σχεδόν αυτόματα, δεδομένου ότι η κοινωνική πίεση μετατρέπεται σε εμπόδιο στο κάπνισμα και μειώνει σημαντικά την ανάγκη λήψης μέτρων επιβολής από τις επίσημες αρχές.

Μειονεκτήματα

Η πλήρης απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους δημόσιους χώρους και τους χώρους εργασίας είναι πιθανόν να προκαλέσει αντίσταση σε ορισμένα κράτη μέλη, και μπορεί συνεπώς να είναι δυσκολότερη η έκδοση και η εφαρμογή τους. Η καπνοβιομηχανία και η πλειονότητα των επιχειρήσεων του κλάδου της φιλοξενίας κατέστησαν σαφές ότι συμφωνούν λιγότερο με την επιλογή αυτή.

Υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με πιθανή ζημία του κλάδου της φιλοξενίας λόγω της απαγόρευσης του καπνίσματος σε μπυραρίες και εστιατόρια. Ωστόσο, από στοιχεία των χωρών με γενική απαγόρευση του καπνίσματος φαίνεται ότι δεν υπάρχουν γενικά αρνητικές συνέπειες στην απασχόληση ή στο εισόδημα στον εν λόγω κλάδο.[lxiii] Στην Ιρλανδία ο όγκος των πωλήσεων στις μπυραρίες και στα μπαρ αυξήθηκε ελαφρά (κατά 0,1%) το 2005, αντιστρέφοντας έτσι την πτωτική τάση που είχε αρχίσει πριν από την έναρξη ισχύος της νομοθεσίας για την απαγόρευση του καπνίσματος.[lxiv] Αξίζει να αναφερθούν ορισμένες στατιστικές παρ’ όλο που αφορούν κράτη που δεν είναι μέλη της ΕΕ. Για παράδειγμα, στη Νορβηγία παρατηρήθηκε ελαφρά πτώση 0,8% στις πωλήσεις στα εστιατόρια, στα καφενεία και στα μπαρ, αλλά αυτό μπορεί να οφείλεται σε ορισμένους άλλους παράγοντες, όπως ο καιρός.[lxv] Στην Πολιτεία Νέας Υόρκης και στην Καλιφόρνια οι περισσότερες επιχειρήσεις του κλάδου της φιλοξενίας φαίνεται ότι έχουν οφέλη από την απαγόρευση του καπνίσματος.[lxvi] Αυτό παρουσιάζει συνοχή με τα αποτελέσματα μιας διεθνούς αξιολόγηση 97 μελετών, η οποία δεν εντόπισε καμία αρνητική οικονομική συνέπεια στις μελέτες που βασίζονται σε αντικειμενικά στοιχεία, όπως φόρος κύκλου εργασιών και στοιχεία για την απασχόληση[lxvii].