Τα δεινά του παθητικού καπνίσματος

Το καλοκαίρι έγινε θόρυβος για έλληνες μπασκετμπολίστες που κάπνιζαν
μέσα στο αεροπλάνο καθ’ οδόν προς την Ατλάντα των ΗΠΑ, όπου γίνονται οι
Ολυμπιακοί Αγώνες. Δυστυχώς καμία αεροπορική εταιρεία, για λόγους
οικονομίας, δεν έχει καταφέρει ανανέωση του αέρα της πρεσαρισμένης
καμπίνας των υπερατλαντικών πτήσεων. Γενικά σε όλα τα αεροπλάνα ο αέρας
που βγαίνει πάνω από το κάθισμα των επιβατών είναι ανακυκλωμένος. Ο
αέρας του αεροπλάνου ανακυκλώνεται, δεν ανανεώνεται. Δυστυχώς. Ετσι τα
οποιαδήποτε σταγονίδια με ρινοϊούς που έχει ο άλφα ή ο βήτα επιβάτης με
γρίπη μεταφέρονται και εισπνέονται από τους άλλους επιβάτες. Συνεχώς.
Σε όλη τη διάρκεια της πτήσης. Το ίδιο γίνεται και με όλα τα μικρόβια
και τους ιούς που μεταδίδονται με τον αέρα. Ενα από τα σοβαρότερα είναι
της φυματίωσης, ιδίως αν οφείλεται σε ανθεκτικά σε φάρμακα μικρόβια
(βακτηρίδια τα λέμε γιατί μοιάζουν με μπαστουνάκια – βακτηρίες στο
μικροσκόπιο). Μπορεί ο επιβάτης να κολλήσει φυματίωση από έναν φυματικό
συνεπιβάτη που δεν πήρε θεραπεία.

Το ίδιο γίνεται και με τα προϊόντα καπνού. Διεθνείς αεροπορικοί κανονισμοί απαγορεύουν το κάπνισμα μέσα στο αεροπλάνο, ακόμη και στις τουαλέτες που καταφεύγουν οι γενναίοι και οι μπαρουτοκαπνισμένες. Και των αποχωρητηρίων ο αέρας ανακυκλώνεται στα αεροπλάνα. Μεταφέρεται με μικρούς αεραγωγούς στην καμπίνα επιβατών και πληρώματος, ψύχεται ελαφρώς και εκβάλλει οιονεί φρέσκος με όλα του τα μικρόβια, τους ιούς και τα τοξικά αέρια. Μονοξείδιο του άνθρακος κυρίως. Το άχρουν και άοσμο αυτό αέριο που παράγεται από τον καιόμενο καπνό. Τα τσιγάρα με φίλτρο παράγουν περισσότερο μονοξείδιο, γιατί γίνεται ατελέστερα η καύση του καπνού σε σύγκριση με τα τσιγάρα χωρίς φίλτρο.

Παθητικός καπνιστής είναι το άτομο εκείνο, μικρό ή μεγάλο στην ηλικία, που, ενώ δεν καπνίζει το ίδιο, ζει και εργάζεται σε περιβάλλον που υπάρχει καπνός τσιγάρου, πούρου ή πίπας. Τα ευρήματα ότι και οι παθητικοί καπνιστές παθαίνουν σοβαρά προβλήματα υγείας, κυρίως καρδιαγγειοπάθειες και καρκίνους, είναι σχετικά πρόσφατα. Οι στατιστικές συσχετίσεις των ενεργών καπνιστών με καρδιαγγειοπάθειες, καρκίνους, πνευμονοπάθειες κλπ. είναι ευρήματα γνωστά από τη δεκαετία του ’60. Πριν από 10 περίπου χρόνια, ύστερα από μελέτη των προβλημάτων υγείας των παθητικών καπνιστών συγκριτικά με άτομα της ίδιας ηλικίας, φύλου και όμοιων άλλων παραγόντων, βρέθηκε ότι οι παθητικοί καπνιστές και καπνίστριες είναι πολύ πιο επιρρεπείς και έχουν μεγαλύτερη αναλογικά συχνότητα καρκίνου του πνεύμονος. Δηλαδή, «καπνιστές από δεύτερο χέρι», άνδρες και γυναίκες, δεν θα πάθαιναν καρκίνο του πνεύμονα αν στο σπίτι ή στον τόπο δουλειάς δεν υπήρχαν καπνιστές, δεν υπήρχε καπνός στον αέρα, που αναγκαστικά εισπνέουν οι αθώοι μη καπνιστές.

Πολύ πρόσφατες έρευνες δείχνουν την ισχυρότατη σχέση μεταξύ καπνού στο περιβάλλον και στενώσεων των στεφανιαίων αρτηριών της καρδιάς. Σε σχέση με τους μη καπνιστές οι παθητικοί έχουν δέκα φορές περισσότερες πιθανότητες να προσβληθούν από καρδιοπάθειες. Η σχέση θανάτων από νοσήματα καρδιάς προς θανάτους από καρκίνο του πνεύμονα είναι 10 προς 1 στους παθητικούς καπνιστές και καπνίστριες. Η ύπαρξη καπνού στον αέρα του σπιτιού ή καπνού στον αέρα του τόπου δουλειάς ελαττώνει σημαντικά το προσδόκιμο επιβιώσεως. Δηλαδή, αν δεν υπήρχε καπνός τσιγάρου στον αέρα του σπιτιού, του γραφείου, του εργοταξίου κλπ., οι μη καπνιστές θα ζούσαν πολύ περισσότερο.

Ο καπνός του τσιγάρου βλάπτει άμεσα το τοίχωμα των στεφανιαίων αρτηριών. Οι ονομαζόμενοι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες προκαλούν βλάβες στο τοίχωμα των αρτηριών της καρδιάς κυρίως αλλά και άλλων αρτηριών του σώματος. Στο τοίχωμα των αρτηριών αρχίζει επουλωτική διεργασία με τη δημιουργία μικρών ουλών και αθηρωματικών πλακών. Οι ουλές αυτές μεγαλώνουν και άλλο, προς τα μέσα, προς τον αυλό της αρτηρίας με την προσθήκη προϊόντων ζωικού λίπους και έτσι γίνονται στενώσεις που δυσχεραίνουν τη ροή του αίματος.

Επιπλέον, τα προϊόντα καπνού ενεργοποιούν τον θρομβωτικό μηχανισμό του αίματος. Στους παθητικούς καπνιστές δημιουργούνται ευκολότερα θρόμβοι, ιδιαίτερα στις περιοχές όπου οι αρτηρίες έχουν ήδη στενώσεις. Οι περισσότερες από τις μελέτες αυτές έχουν γίνει σε συζύγους καπνιστών (ο ένας μόνο σύζυγος καπνίζει). Η σύγκριση έγινε με τα αδέλφια του ίδιου φύλου με τους παθητικούς καπνιστές, δηλαδή με αδελφές ή αδελφούς που δεν είναι ούτε ενεργοί ούτε παθητικοί καπνιστές (κανένας σύζυγος δεν καπνίζει).

Οι μελέτες αυτές έδειξαν ότι οι μη καπνιστές σύζυγοι καπνιστριών έχουν πολύ μεγαλύτερη συχνότητα καρδιοπαθειών συγκριτικά με τα ζευγάρια που δεν καπνίζουν. Η θνησιμότητα των παθητικών καπνιστριών και καπνιστών είναι αυξημένη κατά 30%. Παρατηρήθηκε, μάλιστα, ότι όσο περισσότερο καπνίζει ο καπνιστής σύζυγος τόσο αυξάνεται η πιθανότητα θανάτου από καρδιαγγειοπάθεια του ετέρου ημίσεος του ζεύγους. Εχουν γίνει 10 μεγάλες μελέτες για τις επιπτώσεις στην υγεία από τον καπνό του περιβάλλοντος. Οι 9 από τις 10 αυτές μελέτες δείχνουν ισχυρή συσχέτιση με συγκεκριμένες καρδιαγγειοπάθειες.

Εκεί όπου τα πράγματα για τους μη καπνιστές είναι ακόμη πιο δύσκολα από ό,τι ο καπνός στο σπίτι είναι ο καπνός στη δουλειά. Στον τόπο δουλειάς δεν είναι μόνο ένας ενεργός καπνιστής ­ ο σύζυγος ή η σύζυγος. Στο εργοστάσιο, στο γραφείο, στο μαγαζί κλπ. η μη καπνίστρια ή ο μη καπνιστής εκτίθεται στον καπνό άλλων, το πιθανότερο πολλών.

Απασχόληση σε χώρο που καπνίζουν οι άλλοι μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για καρδιοπάθειες κατά 200%.

Οι μελέτες αυτές δείχνουν τις μακροχρόνιες επιπτώσεις του καπνού στον αέρα στα άτομα που δεν καπνίζουν. Υπάρχουν όμως και βραχυπρόθεσμες και άμεσες επιπτώσεις. Αν ένας μη καπνιστής καθήσει σε έναν χώρο όπου έχει καπνό τσιγάρου, σε γραφείο, σε χώρο αναμονής κλπ., θα ανεβεί η πίεση του αίματος και η καρδιακή συχνότητα. Ατομα μάλιστα με στεφανιαία νόσο μπορούν να πάθουν στηθαγχική κρίση ή και σπασμό των στεφανιαίων αρτηριών.

Το παθητικό κάπνισμα ελαττώνει τη σωματική απόδοση ακόμη και σε νέα, υγιή και αθλούμενα άτομα, ιδιαίτερα στους δρομείς. Αντέχουν λιγότερο και δεν τρέχουν τόσο γρήγορα αν πριν από την εκκίνηση έχουν εκτεθεί σε καπνό τσιγάρου. Το παθητικό κάπνισμα αυξάνει τις απαιτήσεις του μυοκαρδίου σε οξυγόνο πάνω από το απαιτούμενο για να ανταποκριθεί ο αθλητής ή η αθλήτρια στο μέγιστο σωματικό έργο. Ο παρθένος από καπνό οργανισμός μπορεί να υποστεί σοβαρότερες άμεσες επιπτώσεις όταν βρεθεί σε περιβάλλον μολυσμένο με καπνούς από ό,τι ο εθισμένος καπνιστής. Μια τελευταία μάλιστα έρευνα δείχνει ότι όταν οι μη καπνιστές εκτίθενται σε περιβάλλον που έχει καπνό τσιγάρου αυξάνεται η πηκτικότητα του αίματός τους, δημιουργώντας μικρούς θρόμβους από ενεργοποιημένα αιμοπετάλια.

Εφέτος στις ΗΠΑ, παρά τον συστηματικό νομοθετικό αντικαπνιστικό αγώνα, 53.000 μη καπνιστές και μη καπνίστριες θα πεθάνουν από καρδιοπάθειες και καρκίνο του πνεύμονος που προκαλεί το τσιγάρο, μόνο και μόνο επειδή ζουν ή εργάζονται σε περιβάλλον που το ρυπαίνουν με καπνό οι άλλοι. Αυτοί οι αθώοι άνθρωποι θα πεθάνουν πρόωρα και πολλές φορές υποφέροντας σε χώρες σαν τις ΗΠΑ, τον Καναδά και τη Σουηδία, που εφαρμόζεται η απαγόρευση του καπνίσματος στα ταξί, δημόσιους χώρους, γραφεία, σχολεία, πανεπιστήμια, εστιατόρια, ανελκυστήρες, νοσοκομεία, ιατρεία, αεροπλάνα, λεωφορεία κλπ.

Στην Ελλάδα, με τον μεγαλύτερο αριθμό καπνιστών στην ΕΕ αναλογικά με τον πληθυσμό, ποιος θα προστατεύσει τους μη καπνιστές; Γιατί να πεθάνουν αθώοι άνθρωποι που απεχθάνονται το τσιγάρο από τις επιπτώσεις του τσιγάρου; Και ποιος θα προστατεύσει τα μικρά παιδιά από τις άδικες βρογχίτιδες και πνευμονοπάθειες, όταν οι γονείς καπνίζουν στο σπίτι και οι δάσκαλοι στο φροντιστήριο; Κανένας καπνιστής δεν έχει δικαίωμα να ρυπαίνει με καπνό τον αέρα που αναπνέουν οι άλλοι, μικροί και μεγάλοι.

Διονύσης Καραλής, Το ΒΗΜΑ, 25/08/1996
Ο κ. Διονύσης Καραλής είναι καθηγητής Καρδιολογίας στο ιατρικό Πανεπιστήμιο του Σικάγου Rush Presbyterian – St. Luke’s Medical Center.