Η παράπλευρη …διαφήμιση του τσιγάρου

Η άμεση διαφήμιση τσιγάρων, όπως η διαφήμιση στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο και τα περιοδικά, έχει σταματήσει διεθνώς -και στην Ελλάδα- διά νόμου.

Σήμερα, όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης έχουν μεταφέρει την
οδηγία στο εθνικό τους Δίκαιο και η διαφήμιση τσιγάρων στην τηλεόραση
και τον Τύπο, που απευθύνεται στο ευρύ κοινό, έχει, τυπικά,
εξαφανιστεί. Τυπικά. Γιατί στην ουσία το τσιγάρο υπάρχει παντού: στην
τηλεόραση, στα περιοδικά, στο δρόμο, στην καθημερινότητά μας.

Ο ήρωας της καθημερινής τηλεοπτικής σειράς καπνίζει. Το ίδιο και οι
κολλητοί του. Ο πρωταγωνιστής της νέας χολιγουντιανής υπερπαραγωγής
πρέπει να ανάψει τσιγάρο πριν πάρει μια σημαντική απόφαση. Ο αγαπημένος
«πιλότος» της Φόρμουλα 1 σπονσοράρεται από την τάδε καπνοβιομηχανία.
Στη στάση του λεωφορείου φιγουράρει η διαφήμιση μιας καλλίγραμμης
νεαρής που ρεμβάζει ανέμελα με ένα τσιγαράκι στο χέρι. Στις πρώτες
σελίδες του λάιφ στάιλ περιοδικού η ντίβα της νυχτερινής πίστας
φωτογραφίζεται με μισάνοιχτα χείλη, από τα οποία κρέμεται ένα τσιγάρο.
Η έμμεση αυτή διαφήμιση των προϊόντων καπνού, η «γκρίζα» διαφήμιση του
τσιγάρου, βομβαρδίζει το κοινό εκμεταλλευόμενη οποιοδήποτε παρεχόμενο
μέσο. Οσο πιστά κι αν εφαρμόζονται οι νόμοι, οι καπνοβιομηχανίες και οι
διαφημιστές όλο και κάτι θα σκεφτούν για να περάσουν το δικό τους. Ο
δειγματισμός, για παράδειγμα, δηλαδή η δωρεάν προσφορά τσιγάρων μέσω
promoters σε χώρους όπου συχνάζει νεολαία, κερδίζει ολοένα έδαφος και
εξελίσσεται σε νούμερο ένα μορφή άμεσης διαφήμισης.

Στο παρελθόν το τσιγάρο προβαλλόταν ανεμπόδιστα από τα Μέσα,
διαφημίζοντας με τρόπο χαλαρό και ελκυστικό την ευτυχία, την επιτυχία,
την ομορφιά. Πολλές παλιές ταινίες του ξένου αλλά και του ελληνικού
κινηματογράφου χαρακτηρίζονται από σκληρούς ήρωες και «καπάτσες»
γυναίκες που πίνουν και καπνίζουν. Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου το
κάπνισμα αναδείχθηκε σε σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης, με τις
καπνοβιομηχανίες να το αποκαλούν «πυρσό ελευθερίας» και να δημιουργούν
διαφημίσεις ειδικά για γυναίκες. Γνωστοί και δημοφιλείς ηθοποιοί,
σπουδαίοι καλλιτέχνες, πολιτικοί και μεγάλες προσωπικότητες ταύτισαν
την εικόνα τους με το τσιγάρο.

Στην τηλεόραση

Σήμερα το τσιγάρο, παρότι δεν διαφημίζεται ευθέως, κατέχει κυρίαρχη
θέση στην καθημερινότητα του Νεοέλληνα, με τη σημαντική βοήθεια του
δημοφιλέστερου μέσου: της τηλεόρασης.

Στις περισσότερες σειρές εγχώριας παραγωγής οι πρωταγωνιστές ανάβουν
τσιγάρο με κάθε ευκαιρία: στην ερωτική απογοήτευση, στις σκηνές που
γυρίζουν μέσα σε νυχτερινά μαγαζιά, συνοδεύοντας το ποτό τους ή μια
βόλτα στην ακροθαλασσιά, στο αυτοκίνητο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.

Το τσιγάρο εμφανίζεται ακόμα και σε περιπτώσεις που η παρουσία του
εμφανώς δεν προωθεί την εξέλιξη του σεναρίου ή τη σκιαγράφηση του
χαρακτήρα του ήρωα. Ο Θοδωρής Κόντος, της εταιρείας παραγωγής σειρών
«Τηλεοπτικές Επιχειρήσεις», που έχει αναλάβει την οργάνωση της
παραγωγής πολλών αγαπημένων σίριαλ της ελληνικής τηλεόρασης (π.χ. «Τα
μυστικά της Εδέμ»), λέει χαρακτηριστικά: «Προσωπικά, δεν έχω καπνίσει
ποτέ στη ζωή μου! Οπότε, σε ό,τι αφορά εμένα, η απαγόρευση δεν με
απασχολεί. Σε ό,τι αφορά τις ελληνικές σειρές, για να είμαι ειλικρινής,
δεν μας έχει απασχολήσει ακόμα ως εταιρεία -δεν μας έχει απασχολήσει,
δηλαδή, το πώς θα το αντιμετωπίσουμε ή τι θα κάνουμε και πώς θα
ζητήσουμε να "αντιδράσουν" οι πρωταγωνιστές μας. Οπως και να ‘χει,
νομίζω πως όλοι περιμένουμε να δούμε και την αντιμετώπιση των
συμπατριωτών μας. Κι εγώ ο ίδιος, όταν μιλάω με φίλους και γνωστούς,
μου δίνουν την εντύπωση ότι εκλαμβάνουν όλη την υπόθεση τελείως
χιουμοριστικά, σαν να μην πιστεύουν ακόμη ότι θα απαγορευτεί το
κάπνισμα».

Εκ διαμέτρου αντίθετη στάση έχουν κρατήσει εδώ και χρόνια οι εταιρείες
παραγωγής στις αμερικανικές σειρές. Οι σεναριογράφοι συμμορφώθηκαν από
πολύ νωρίς με τους κρατικούς νόμους, εξορίζοντας το τσιγάρο από το
πλατό τους -ενώ συχνά εφευρίσκουν τρόπους να πολεμήσουν τεχνηέντως το
κάπνισμα, γράφοντας σενάρια προσαρμοσμένα στην πραγματικότητα των
Αμερικανών.

Στη δημοφιλή μακροβιότατη αμερικανική σειρά «Τα φιλαράκια», που
προβάλλεται στην Ελλάδα εδώ και χρόνια, οι έξι νέοι που πρωταγωνιστούν
όχι μόνο δεν βάζουν τσιγάρο στο στόμα τους, αλλά φροντίζουν σε κάθε
ευκαιρία να δηλώσουν την απέχθειά τους για τους καπνιστές. «Απαίσια,
δηλητηριώδη συνήθεια» («disgusting, poisoning habit») χαρακτηρίζει η
όμορφη Ρέιτσελ (Τζένιφερ Ανιστον) το κάπνισμα, παρακινώντας τον φίλο
της τον Τσάντλερ (Μάθιου Πέρι), φανατικό καπνιστή, να το κόψει. «Τι
αηδία!», αναφωνεί η Μόνικα (Κόρτνεϊ Κοξ) όταν αντιλαμβάνεται τη μυρωδιά
του τσιγάρου πάνω στα ρούχα της συγκατοίκου της, συμπληρώνοντας:
«Μυρίζεις τόσο άσχημα που δεν μπορώ να κάθομαι δίπλα σου». «Οχι,
απαγορεύεται το κάπνισμα εδώ μέσα», φωνάζει ο Γκάνθερ (ο ιδιοκτήτης της
αγαπημένης καφετέριας της παρέας), καπνιστής ο ίδιος, αναγκάζοντας τον
Τσάντλερ να σβήσει αμέσως το τσιγάρο του.

Τα «Φιλαράκια», βέβαια, δεν είναι η μοναδική ξένη σειρά που έβαλε Χ στο
τσιγάρο. Εδώ και χρόνια οι παραγωγοί και οι πρωταγωνιστές δημοφιλών
σειρών έχουν εφαρμόσει ουσιαστικά τους προβλεπόμενους νόμους. Ακόμα και
η Κάρι του «Sex and the City», που ανακηρύχθηκε «θεά του στιλ» από
τηλεθεατές και στιλίστες, αναγκάστηκε να κόψει το κάπνισμα
-παρακινούμενη και από τις εξίσου μοδάτες και επιτυχημένες
επαγγελματικά κολλητές της- όταν διαταράχθηκε η σχέση της με τον
αγαπημένο της εξαιτίας της άσχημης μυρωδιάς του τσιγάρου. Αλλωστε, πολύ
σπάνια, και ειδικά σε σειρές αγαπητές στο νεανικό κοινό, οι
πρωταγωνιστές καπνίζουν. Το τσιγάρο εμφανίζεται μόνο όταν θέλει να
καταδείξει αρνητικά συναισθήματα και τη δύσκολη ψυχολογική κατάσταση
των ηθοποιών.

ΚΑΤΙΑ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ  
Ελευθεροτυπία, Σάββατο 23 Μαΐου 2009

http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=47102